BASIN İŞ KANUNU KAPSAMINDA BASIN İŞÇİLERİNE TANINAN HAKLAR

a)Ücret

Ücretin peşin ödenmesi emredici bir kural olup aksi kararlaştırılamaz.

İşveren fikir işçisine gördüğü hizmet karşılığı ücret ödemekle yükümlüdür.Ücretin miktarı basın iş sözleşmesinde belirtilir.Kararlaştırılan ücretin her ay peşin ödenmesi 14.maddenin gereğidir.Bu nedenle,sözleşme ile başka biçim ödeme kararlaştırılamaz.Ücretler zamanında ödenmezse ,gecen her gün için yüzde beş oranında fazla ödeme yapılır.Ayrıca zorunluluk hali dışındaki gecikmelerde,kanun işveren hakkında bin beş yüz Türk lira idari para cezası öngörmüştür.(m27).Kanunun 25.maddesi, kanundaki yükümlülükleri yerine getirmek zorunda olan işverenin,bunu karşılamak için,gazetecilerin ücretlerini indirmesini yasaklamıştır.Buna karşın,işveren fikir işçilerinin ücretlerini azaltma yolunu tutarsa  5728 sayılı kanunun 147.maddesi ile değişik 30/1 maddesi gereğince iki bin beş yüz Türk lirası idari para cezası verilir.Kanunun 15.maddesine göre fikir işçisi sözleşmesinde yazan hükümler dışında işveren tarafından verilen işler veya sipariş edilen veya yayınlanması kabul edilen yazılar için ayrıca ücrete hak kazanır.bu işlerde ilgili ilave ücretler için sigorta primi ödenmesi mecburidir.

b)İkramiye Ödenmesi

Basın iş kanunun 14.maddesinin son fıkrasına göre her hizmet yılı sonunda fikir işçileri , işverenin elde ettiği karın emeklerine düşen nispi karşılığı olarak birer aylık ücret tutarında ikramiyeyi alırlar.

 c)Terfi Ücreti

Basın iş kanunu 4.maddesinin son fıkrası gereğince “iki yıl gazetede çalışmış olan gazeteci terfie hak kazanır.terfi mukavelede tespit edilen yüzde nispetinde yapılır.”.madde metninden de anlaşılacağı üzere terfi ile ne ölçüde bir artışın yapılacağı tarafların özgür iradelerine bırakılmıştır.

d)Fazla Mesai Ücreti

Basın İş Kanunu’nda çalışma süreleri ve fazla mesailer ek madde 1’de düzenlenmiştir. Bu maddeye göre günlük çalışma süresi gece ve gündüz devrelerinde 8 saattir. Sürekli gece çalışanların hafta tatili 2 gün olduğundan (md. 19) haftalık çalışma süresi bunlar için 40 saat; gündüz çalışanlar için ise haftada 1 gün tatil ve 6 günlük çalışma hesabıyla 48 saattir. Çalışma süreleri sözleşmeyle azaltılabilir.

Kanunda gündüz ve gece çalışmaları için farklı çalışma süreleri düzenlenmemiştir, gece çalışmasının ne olduğu da açıklanmamıştır. Ek 1. maddenin 5.fıkrasında fazla mesailerin gece saat 24’den sonrasında ücretin bir misli fazlasıyla ödeneceği kuralı getirilmişse de bu hüküm de sadece fazla mesailerin ücretinin hesabıyla ilgilidir. Gece çalışması ile ilgili boşluğun İş Kanunu’nun 69. maddesi hükmünün kıyasen uygulanmak suretiyle doldurulmasının yerinde olacağı ileri sürülmüştür (Alemdar vd. 2006: 75). İş Kanunu madde 69’a göre: Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir.

Basın İş Kanunu’nda günlük iş süresi gece ve gündüz çalışılan iş yerlerinde 8 saat olarak belirlenmiştir. Bu 8 saatin üzerinde yapılan çalışma fazla mesai olarak kabul edilmelidir. Ek 1. maddede fazla mesainin 3 saati geçemeyeceği şeklinde gazeteciyi korumaya yönelik hüküm vardır. Bu hükme rağmen gazeteci günde 3 saatin üzerinde fazla mesai yapmışsa yaptığı fazla çalışmaların tamamı için fazla mesai ücretine hak kazanabilecektir (Göktaş ve Çil 2003: 307, 308).

Fazla mesai ücreti, normal çalışma saati ücretinin %50 fazlasıdır. Gazeteci, fazla çalışmanın saat 24.00’den sonraya rastlayan saatlerinin ücretini %100 zamlı alır. Fazla çalışma ücretleri, müteakıb ücret ile birlikte ödenmesi zorunludur. Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi durumunda her geçen gün için ücretlerde olduğu gibi %5 zamlı ödenmesi zorunludur.Yine Ek 1. maddeye göre fazla mesai saatlerinin hesabında yarım saatten az süreler yarım saat, fazlası ise 1 saat sayılır

e)Ücretli Tatiller

Basın iş kanunun 19.maddesine göre gazeteciye altı günlük fiili çalışmadan sonra bir günlük ücretli dinlenme izni verilmesi gerekmektedir.gazetecinin görevi devamlı gece çalışmasını gerektiriyorsa ücretli hafta tatili iki gündür.

f)Yıllık Ücretli İzin

Basın iş kanunun gazetecilerin yıllık ücretli iznin haklarını yayın organının günlük olup olmamasına göre farklı şekilde düzenlemiştir.5953 sayılı sayılı yasaya göre ;

Günlük bir dönemsel yayında çalışan gazeteciye,

*En az bir yıl çalışmış olmak şartıyla,yılda dört hafta tam ücretli izin verilir.

*Gazetecinin mesleğindeki hizmeti on yıldan fazla ise verilecek yıllık ücretli izin altı haftadır.

Gazetecinin çalıştığı dönemsel yayın günlük değilse,her altı aylık çalışma dönemi için iki hafta ücretli izin verilir.

Yıllık ücretli izin süresinin hesaplanmasında meslekteki fiili hizmet süresi göz önünde tutulur.Basın iş sözleşmesinde gazetecinin izin hakkından feragat ettiğine dair kayıtlar varsa,bunlar geçersizdir.Gazeteciye yıllık izin vermeyen veya izin vermiş olup da izin süresine ait ücretini ödemeyen işveren,izin karşılığı olan ücretlerin toplamının iki katını ilgili gazeteciye ödemeye ve ayrıca bu miktarda ağır para cezasına mahkumedilir.(m.29)

g)Mazeret İzni

basın iş kanununun 19.maddesinin 2.fıkrası ücretli tatillerin ve yıllık izinlerin dışında gazeteciye ücretli mazeret izni hakkı da tanımıştır.bu hüküm gereğince,gazetecinin

*çocuğu dünyaya gelmişse  üç gün,

*eşi ve çocuğu,anası veya babası öldüğü zaman dört gün,

*Çocuğu evlendiği .kardeşi,büyükannesi veya büyükbabası veya torunu öldüğü zaman  iki gün,

kendisine olağanüstü ücretli izin hakkı tanınır.bu izinler diğer yasal izin ve tatil sürelerinden indirilemez.

h)Askerlikte Ve Gebelikte Ücret

İlgili kanunun 16. maddesi silahaltına alınan gazeteciye bazı olağanüstü haklar tanımıştır.Şöyle ki,ilk muvazzaf askerlik hizmeti için silahaltına alınan gazeteciye normal askerlik süresince son aldığı ücretin yarısı ödenecektir.Gazeteci talim veya manevra dolayısıyla silahaltına alınmışsa,bu süre içinde ücret hakkını aynen koruyacaktır.Ancak,askerlik sırasında askeri hizmet karşılığı devletten aylık alınıyorsa ve bu aylık dönemsel yayından alınan aylıktan az ise,işveren sadece iki aylık arasındaki farkı ödemekle yükümlüdür.Kısmi veya genel seferberlik nedeniyle silahaltına alınan gazeteci hakkında da üç ay için aynı hükümler uygulanır.Askerdeki gazeteciye sözü gecen ödemeleri yapmayan işverene 27.madde uyarınca ,bin beş yüz Türk lirası para cezası kesilir.

Askere giden gazetecilere tanınan bir diğer hak da ,askerlik nedeniyle basın iş sözleşmesinin işveren tarafından feshedilmesidir.Böyle durumlarda sözleşme ancak askeri hizmet süresi dolduktan sonra feshedilebilir.Fakat sözleşme belirli süreli ise  ve bu süre gazeteci askerde iken doluyorsa,işveren bundan sonra ücret ödemekle yükümlü tutulamaz.

Kanunun 16.maddesinin son fıkrası ise kadın gazetecilerin gebelik süresindeki haklarına ilişkin bir hükmü içermektedir.Bu hükme göre,kadın gazeteci,gebeliğinin yedinci ayından doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılır.Bu süre içinde işveren gazeteciye son aldığı ücretin yarısını öder.Doğum olmaz çocuk ölü doğarsa ,bu olaylardan itibaren bir ay süre ile sözü geçen ücret kendisine yine ödenir.Gazetecinin sigortadan veya bağlı bulunduğu kuruluşlardan alacağı yardım bu ödemelere etkili değildir.(içel/ünver kitle haberleşme hukuku istanbul 2009 s228)

i)Mahkumiyet Halinde Ücret

Mensup olduğu mevkutedeki bir yayın dolayısıyla hürriyeti tahdide uğrayan gazeteci ücretini işverenden almakta devam eder. Ancak, hürriyetin tahdidini mucip olan yayın, mahkum olan  gazeteci tarafından  sorumlu müdürünün veya sahibinin haberi olmadan yapıldığı veya yaptırıldığı yahut sorumlu müdürün tetkikından geçirilerek neşri tekarrur eden şekil üzerinde tahrifat, tadilat, tay veyahut ilaveler yapmak veya yaptırmak suretiyle vuku bulduğu takdirde mahkum gazeteci bu hükümden faydalanamaz.(m.17)

Hürriyeti tahdide uğrayan gazeteci bağlı bulunduğu kadroya yapılacak toplu zamlardan emsali gibi istifade eder.(m.17)

Birinci fıkradaki hürriyet tahdidi gazetecinin o mevkuteden ayrılmasından sonra vukua gelmişse, gazetecinin bahsi geçen mevkuteden son aldığı ücreti miktarındaki tazminat, hürriyeti tahdit edildiği müddetçe her ay yayının yapılmış olduğu mevkute sahibi tarafından ödenir.(m.17)

Her ne sebeple olursa olsun, neşriyatı tatil edilen mevkutede çalışanlar tatil tarihinden itibaren iki ay müddetle ücretlerini alırlar. Bu gazetecilerin kanuni tazminatı da tercihan ödenir.(m.17)

 j)Yayının  Tatili  Halinde  Ücret
Mevkute yayınının her ne sebeple olursa olsun tatil edilmesi halinde çalışanlar, yayının durdurulması tarihinden itibaren iki ay ücretlerini alırlar. Buradaki “çalışanlar” ifadesinden gazeteciler anlaşılmalıdır.

k)Başka İşte Çalışma

Gazeteci,basınla ilgili olsun veya olmasın dışarıda başka bir iş tutmakta serbestse de,sözleşme ile bunun aksi kararlaştırılabilir.Fakat sözleşme fesihten sonraki zaman için gazeteciyi bu konuda bağlayıcı hüküm içermez.

l)Diğer Haklar

Fikir işçileri ,yukarıdaki haklardan başka,toplu iş hukukuna ve sosyal güvenlik hukukuna ilişkin haklara da sahiptirler.yani sendikalar kanunun gereğince,sendika kurabilecekleri ve böylece bir sendikanın üyesi olabilecekleri gibi Sosyal Sigortalar Kanununun sağladığı olanaklardan da yararlanırlar.(içel ünver,kitle haberleşme hukuku,istanbul,s229)